Zakup używanego samochodu zawsze wiąże się z ryzykiem występowania różnych usterek i niedoskonałości. Kluczowym pytaniem jest jednak, czy stwierdzone nieprawidłowości stanowią wady fizyczne, uzasadniające odpowiedzialność sprzedawcy z tytułu rękojmi, czy też są one jedynie przejawem normalnego zużycia eksploatacyjnego, które należy zaakceptować przy zakupie używanego pojazdu. Orzeczenie Sądu Okręgowego w Poznaniu z dnia 21 sierpnia 2015 r. (sygn. akt XV Ca 471/15) dostarcza istotnych wskazówek, jak sądy rozstrzygają tę kwestię.
Definicja wady fizycznej w rozumieniu przepisów
Sąd Okręgowy w Poznaniu w analizowanym orzeczeniu odwołał się do definicji wady fizycznej zawartej w art. 556 § 1 Kodeksu cywilnego:
“Stosowanie do treści przepisu art. 556 § 1 kc sprzedawca jest odpowiedzialny względem kupującego, jeżeli rzecz sprzedana ma wadę zmniejszającą jej wartość lub użyteczność ze względu na cel w umowie oznaczony albo wynikający z okoliczności lub z przeznaczenia rzeczy, jeżeli rzecz nie ma właściwości, o których istnieniu zapewnił kupującego, albo jeżeli rzecz została kupującemu wydana w stanie niezupełnym (rękojmia za wady fizyczne).”
W doktrynie za wady fizyczne uważa się takie cechy (lub ich brak), które wywołują:
“a) zmniejszenie wartości rzeczy ze względu na cel oznaczony w umowie – jeśli strony wyraźnie go wskazały, b) zmniejszenie wartości rzeczy ze względu na cel wynikający z okoliczności, jeśli celu nie wskazano w umowie, c) zmniejszenie wartości rzeczy ze względu na cel wynikający ze zwyczajnego przeznaczenia rzeczy, d) zmniejszenie użyteczności rzeczy ze względów wymienionych w pkt a-c; e) niekompletność (‘stan niezupełny’) rzeczy”
Klasyfikacja wad w opinii biegłego
W omawianej sprawie biegły dokonał klasyfikacji stwierdzonych nieprawidłowości, dzieląc je na trzy kategorie:
“W pojeździe marki O. (…) wykryto następujące wady:
- usterki będące wynikiem normalnego zużycia eksploatacyjnego:
- znaczne skorodowanie nadwozia – takie uszkodzenia mogą powstać w wyniku wpływu warunków atmosferycznych oraz długiego okresu eksploatacji,
- uszkodzenia osłony przegubu – wcześniejsze uszkodzenie przegubu lub zmurszenie gumy osłony,
- wycieki oraz nadmierne zużycie oleju silnikowego – wycieki oleju mogą być spowodowane utratą właściwości uszczelniających uszczelek głowicy oraz miski olejowej. Natomiast nadmierne zużycie oleju może powstać w wyniku zużycia eksploatacyjnego pierścieni tłokowych lub/i uszczelniaczy zaworów,
- wady umożliwiające użytkowanie, lecz mające wpływ na wartość pojazdu:
- klejona atrapa pokrywy bagażnika,
- spawany zamek pasa tylnego,
- klejona obudowa lusterka,
- spawane zawiasy drzwi lewych,
- złe spasowanie drzwi przednich lewych,
- pocięty dach składany,
- szpachlowane nadwozie pojazdu,
- klejone uchwyty mocujące reflektory,
- wady istotne, mające wpływ na bezpieczeństwo oraz użyteczność pojazdu:
- znaczna korozja elementów nośnych podwozia, dziury w podłodze,
- popękane wzmocnienie boczne,
- niesprawny system (…) brak poduszek gazowych i napinaczy pasów,
- popękane klosze lamp tylnych,
- skrzywiona podłużnica prawa,
- cofnięte koło przednie prawe,
- brak zbieżności z prawej strony,
- połamana rama fotela pasażera.”
Kryteria rozróżniania wad ukrytych od normalnego zużycia
Na podstawie analizowanego orzeczenia można wskazać następujące kryteria, którymi kierują się sądy przy rozróżnianiu wad ukrytych od normalnego zużycia:
1. Wpływ na bezpieczeństwo pojazdu
Sąd uznał, że nieprawidłowości wpływające na bezpieczeństwo pojazdu stanowią wady fizyczne, a nie normalnie zużycie:
“Pojazd wykazuje znaczną szkodowość pojazdu, w przedniej oraz tylnej części, po której pojazd nie został przywrócony do stanu technicznego, umożliwiającego bezpieczną eksploatację. Stan techniczny pojazdu wykazuje szereg usterek oraz wad, które nie pozwalają na jego użytkowanie, zgodnie z przeznaczeniem.”
2. Pochodzenie uszkodzeń
Istotnym kryterium jest to, czy uszkodzenia wynikają z normalnej eksploatacji, czy też są skutkiem wypadku lub kolizji:
“Te uszkodzenia prawej strony wskazują, że było to jedno zdarzenie. Wszystkie elementy są odkształcone w wyniku kolizji, a nie w wyniku normalnej eksploatacji.”
3. Możliwość przejścia badania technicznego
Sąd zwrócił uwagę, że pojazd, który nie może przejść obowiązkowego badania technicznego, posiada wady fizyczne, a nie normalne zużycie:
“Pojazd w takim stanie nie powinien przejść corocznych badań technicznych. Nie powinien być na drodze.”
4. Koszt naprawy w stosunku do wartości pojazdu
Istotnym kryterium jest również stosunek kosztu naprawy do wartości pojazdu:
“W przypadku naprawy wszystkich wad naprawa na pewno będzie droższa niż wartość pojazdu. Sam (…) będzie droższy niż cena tego pojazdu.”
5. Wiek i przebieg pojazdu
Sąd bierze pod uwagę również wiek i przebieg pojazdu, oceniając, czy dane uszkodzenia są adekwatne do stopnia normalnego zużycia:
“Na ocenę wadliwości pojazdu i odpowiedzialność pozwanych z tytułu rękojmi nie miał wpływu fakt, że pojazd miał cenę uwzględniająca stan techniczny, wiek i przebieg […] Wiek i przebieg pojazdu nie wskazywał natomiast w żaden sposób, iż jest to pojazd poważnie wadliwy wskutek uszkodzeń powstałych wcześniej podczas kolizji, nieskutecznie naprawionych.”
Znaczenie opinii biegłego
Sąd Okręgowy w Poznaniu podkreślił kluczową rolę opinii biegłego w rozstrzyganiu, czy dana nieprawidłowość stanowi wadę fizyczną, czy normalne zużycie:
“Co istotne, pojęcie wady fizycznej rzeczy należy rozumieć szeroko. W związku ze sformułowaniem art. 556 § 1 k.c. trzeba nawiązać do znanego rozróżnienia między wartością użytkową i handlową. Najczęściej wada fizyczna występuje w obu tych postaciach. Należy jednak podkreślić, że wystarczy, jeżeli wada fizyczna występuje tylko w jednym z nich.”
“W kontekście zaś użyteczności rzeczy podkreślić należy, że ‘przy ocenie cechy istotności wady w rozumieniu art. 560 § 1 k.c. eksponować należałoby przede wszystkim odpowiednie oczekiwania nabywcy rzeczy (samochodu) związane z jej (jego) funkcjonowaniem, a nie tylko zobiektywizowany stan techniczny rzeczy (samochodu) w postaci jej (jego) niezdatności do zwykłego użytku (w ogóle lub w określonym zakresie) lub bezwartowości w znaczeniu funkcjonalnym.’”
Konsekwencje prawne klasyfikacji nieprawidłowości
Klasyfikacja stwierdzonych nieprawidłowości ma kluczowe znaczenie dla określenia uprawnień kupującego:
- Normalne zużycie eksploatacyjne – nie stanowi wady fizycznej i nie uzasadnia odpowiedzialności sprzedawcy z tytułu rękojmi
- Wady umożliwiające użytkowanie, lecz mające wpływ na wartość pojazdu – uzasadniają odpowiedzialność sprzedawcy z tytułu rękojmi, ale zwykle nie dają podstaw do odstąpienia od umowy, a jedynie do żądania obniżenia ceny
- Wady istotne, mające wpływ na bezpieczeństwo oraz użyteczność pojazdu – uzasadniają odpowiedzialność sprzedawcy z tytułu rękojmi i dają podstawę do odstąpienia od umowy
W analizowanej sprawie Sąd uznał, że stwierdzone nieprawidłowości stanowią wady fizyczne uzasadniające odstąpienie od umowy:
“W tej sytuacji o dokonaniu zatem analizy stanu faktycznego należało dojść do wniosku, iż właśnie tym pismem z dnia 14 września 2010 r., nadanym stronie pozwanej 19 października 2010 r., strona powodowa skutecznie odstąpiła od zawartej umowy sprzedaży.”
